Spółka cywilna - planowaniespadkowe.pl

Maciej Lichoński
– konsultant finansowo–ubezpieczeniowy AVIVA TU na Życie S.A.,
Łukasz Martyniec
– prawnik, Wealth Management Group sp. z o.o.
SUKCESJA
Spółka cywilna – plusy i minusy
w kontekście wymuszonej sukcesji
Jedną z najprostszych form prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka cywilna. Jest
to najpopularniejsza forma prowadzenia biznesu z kimś, a nie samodzielnie: najprostsza do
założenia i najtańsza w utrzymaniu.
P
od wieloma względami jest bardzo atrakcyjną formą
prowadzenia działalności, jednak ze względu na
jej charakter prawny oraz różnoraki sposób regulacji w poszczególnych formach prawnych – rodzi
wiele problemów interpretacyjnych, trudno przewidzieć,
jak się zachowa od strony prawnej i jaka będzie w konkretnej sytuacji reakcja urzędów skarbowych czy administracji publicznej.
Szczególnie trudna do określenia jest na wypadek
śmierci wspólnika – poniższe przedstawienie oparte jest
na najbardziej popularnych poglądach, jednak możliwe są
też inne interpretacje.
KONSEKWENCJE FORMY PRAWNEJ SPÓŁKI CYWILNEJ:
• spółka cywilna nie posiada zdolności prawnej, nie jest
też podmiotem prawa cywilnego, często jest podmiotem
prawa publicznego;
• spółka cywilna jest to tylko cywilnoprawna korporacja
kilku przedsiębiorców; kontrakt pomiędzy nimi, że razem działają, ale każdy prowadzi własną firmę, stosunki
prawne związane z działalnością dotyczą wspólników
osobiście, a nie spółki, bo to oni, a nie spółka prowadzi
działalność gospodarczą; poszczególne umowy w obrocie gospodarczym zawierane są pomiędzy wspólnikami
a kontrahentami, a nie ze spółką – może zdarzyć się,
że tylko jeden ze wspólników zawarł daną umowę (np.
o wykonanie i dostawę okien na wymiar, z montażem),
pozostali wspólnicy odpowiadają solidarnie za zobowiązania wynikające z tej umowy, dzielą się zyskiem z jej
wykonania, ale nie są jej stroną;
• jeśli umrze wspólnik podpisany pod umową – umowa
wygasa...
• posiada własny NIP (do VAT-u), Regon, ale nie ma wpisu
do ewidencji działalności gospodarczej – wpis do ewidencji mają sami wspólnicy – każdy oddzielnie u siebie
w gminie, zgodnie z miejscem zamieszkania, a nie prowadzenia spółki;
• nie ma zdolności sądowej, upadłościowej, wekslowej –
pozywamy wspólników, a nie spółkę, bo jej nie ma...
• każdy ze wspólników ma osobny wpis do ewidencji działalności gospodarczej;
• wspólnicy odpowiadają całym majątkiem prywatnym
solidarnie ze spółką za zobowiązania cywilnoprawne
i publicznoprawne;
• różne jest traktowanie spółki w prawie administracyjnym – czasem podmiotem jest spółka, a czasem wspólnicy.
Plan sukcesji powinien być skonstruowany w szczególności z punktu widzenia interesu osób oraz organizacji gospodarczych, które pozostaną i będą musiały stawić czoło
prawnym, finansowym i organizacyjnym skutkom śmierci
osób dla nich istotnych. Chodzi o problemy wynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa rodzinnego,
spadkowego i handlowego oraz powstające wskutek ich
zastosowania koszty, takie jak wypłata ekwiwalentu czy
zobowiązania względem fiskusa.
Analizując spółkę cywilną, należy w tym miejscu rozróżnić dwie sytuacje faktyczne: spółkę dwuosobową i wieloosobową.
Prowadzenie spółki cywilnej tylko przez dwóch wspólników jest dużym zagrożeniem w kontekście omawianej
sukcesji, gdyż w przypadku śmierci jednego z nich, nie ma
możliwości prowadzenia dalej działalności jednoosobowo
(chyba, że plan zakłada właśnie scenariusz mający na celu
likwidację firmy). Ale i wtedy potrzebne są z reguły pieniądze
aby opłacić wszystkie koszty pracownicze, wywiązać się
finansowo ze zobowiązań względem kontrahentów czy
spłacić zaciągnięte wcześniej kredyty.
Bardzo ważna jest analiza zapisów w umowie spółki,
jednakże nawet zapis, że udziały są dziedziczone, nie zawsze jest wystarczający. Niektóre problemy wynikają już
z samej konstrukcji prawnej spółki cywilnej. Otóż należy pamiętać, że to wspólnicy osobiście, a nie spółka jako taka,
są przedsiębiorcami i występują w obrocie. Zatem śmierć
jednego z nich może wiązać się z wygaśnięciem określonych stosunków prawnych (np. umowy), które związane
Bardzo ważna
jest analiza zapisów
w umowie
spółki, jednakże
nawet zapis,
że udziały są
dziedziczone,
nie zawsze jest
wystarczający.
ciąg dalszy na s. 12
11
dokończenie ze s. 11
były bezpośrednio z nim (jeśli nie było podpisu drugiego
wspólnika).
Nawet jeśli zatem spółkę uznamy za zabezpieczoną formalnie (spadkobiercy wejdą do spółki), mogą pojawić się
problemy, bo wygaśnie np. koncesja wystawiona osobiście na zmarłego wspólnika (nie na spółkę). Jeśli w spółce
pojawią się nowe osoby, należy zadać sobie pytanie – kim
są i jak będą pełnić swoją rolę jako nowi wspólnicy. Czy nie
przełoży się to na konflikty wewnętrzne w spółce, czy będziemy mogli samodzielnie dysponować udziałami i jakie
kompetencje ma sąd rodzinny, jeśli do spadku dojdą osoby
małoletnie.
Rekomendowanym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest
szybkie, proste i stosunkowo tanie przekształcenie w spółkę
jawną. Dopiero po podjęciu decyzji i wdrożeniu w życie stosownego rozwiązania prawnego, opartego o umowę spółki
oraz testamenty, wspólnicy powinni równolegle zabezpieczyć aspekt finansowy sukcesji. Wymaga to jednak głębszych konsultacji oraz przemyśleń.
Jeśli natomiast w firmie jest więcej niż dwóch wspólników, problemy także nie znikają. Łatwiej jest wówczas
przewidzieć, jak zachowa się spółka od strony prawnej, ale
nie zmienia to faktu, że strategię należy przemyśleć kompleksowo. Tutaj także o dziedziczeniu udziałów decyduje
12
Podstawową
kwestią w przypadku prowadzenia spółki
cywilnej jest
okoliczność
czy mamy poprawnie przemyślany, skonstruowany
i wprowadzony
w życie plan
sukcesji.
zapis w umowie spółki. W sytuacji jego braku w spółce nie
pojawią się spadkobiercy i należy im się spłata obliczona
w taki sposób, jakby wspólnik wychodził ze spółki po wypowiedzeniu umowy za życia.
Warto liczyć się z tym, że nie tylko należy oddać wkład
(jeśli był włożony do spółki w postaci np. aportu), ale także
obliczyć wartość majątku spółki, który pomniejszamy o zobowiązania. Jako że dzisiaj w formie spółki cywilnej mogą też
działać firmy w większym rozmiarze, może to być w praktyce spora kwota, wypłata której w istotny sposób wpłynie
na płynność finansową firmy. Warto rozważyć, czy spółka
przygotowana jest finansowo na przeprowadzenie takiego
rozliczenia.
Jeśli z kolei w umowie spółki pojawi się zapis, na podstawie którego udziały są dziedziczone – warto zastanowić
się z kim dzisiaj prowadzilibyśmy biznes, jeśli wczoraj zabrakłoby jednego ze wspólników. Problemów może być wiele.
Z jednej strony wynikają z charakteru prawnego spółki (to
zmarły wspólnik był osobą prowadzącą działalność, nie
spółka jako taka), z drugiej – z prawa spadkowego.
Ważna jest odpowiedź na pytanie: kto dziedziczy i w jaki
sposób spadkobiercy odnajdą się w biznesie. A jeśli dziedziczą dzieci? W spółce jawnej mogłyby występować jako
wspólnicy, w spółce cywilnej jest to niemożliwe – nie mogą
prowadzić na własny rachunek działalności gospodarczej.
Z kolei podział spadku wymagać będzie zgody sądu rodzinnego i opiekuńczego, co przedłuży procedury o kilka
miesięcy. Temat wymaga za każdym razem właściwego
rozważenia.
Podstawową kwestią w przypadku prowadzenia spółki
cywilnej jest okoliczność czy mamy poprawnie przemyślany, skonstruowany i wprowadzony w życie plan sukcesji.
Kluczowe są w tym względzie zapisy w umowie spółki,
dotyczące zachowania się udziałowców albo całej spółki
w sytuacji m.in. śmierci jednego ze wspólników, właściwie
sporządzone testamenty poprzedzone analizą i ewentualną
korektą struktury majątku małżeńskiego każdego ze wspólników, właściwie policzone koszty sukcesji oraz zabezpieczone źródło ich finansowania w postaci odpowiednio dobranych produktów finansowych.
Przede wszystkim jednak konieczne jest, aby przemyśleć założenia planu sukcesji od strony gospodarczej oraz
zarządczej, odpowiadając sobie m.in. na pytanie, kogo widzimy w spółce jako następcę zmarłego wspólnika, jak z nim
będą się układały przyszłe relacje biznesowe i czy w ogóle
wśród naszych spadkobierców są osoby, które chcą i potrafią przejąć biznes
.