Nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności

Nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
Brak wiedzy o tym czy określone zachowanie jest - lub nie - naruszeniem dyscypliny finansowej
nie tylko nie jest przesłanką wyłączającą bądź zmniejszającą odpowiedzialność, ale w
niektórych przypadkach okolicznością obciążającą.
W praktyce organów powołanych do egzekwowania odpowiedzialności za naruszenie
dyscypliny finansów publicznych zdarzają się sytuacje, gdy - kierownik jednostki
obwiniony o nieprawidłowości przy inwentaryzacji, wydatkowanie środków publicznych
bez upoważnienia albo uchybienia obowiązkom sprawozdawczym - w składanych
wyjaśnieniach powołuje się na swoją nieznajomość zawiłych przepisów finansowych i
związane z tym naruszenie prawa. Braki te wynikają najczęściej z odmiennego
wykształcenia lub niedostatecznego doświadczenia. Tymczasem brak wiedzy odnośnie
tego, czy określone zachowanie jest czy nie jest naruszeniem dyscypliny finansowej nie
tylko nie jest przesłanką wyłączającą lub chociaż zmniejszającą odpowiedzialność, ale w
niektórych przypadkach okolicznością obciążającą.
W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Głównej Komisji Orzekającej w
Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych wielokrotnie podkreślano, że
nieznajomość prawa przez osobę dysponującą środkami publicznymi powinna dyskwalifikować
tę osobę jako dysponenta środków publicznych (orzeczenie GKO z 17 kwietnia 2003 r.,
DF/GKO/Odw.-158/205/2002, LEX nr 80086) i nie może stanowić usprawiedliwienia popełnienia
czynu (orzeczenie GKO z 11 marca 2004 r., DF/GKO/Odw.-118/153/2003, LEX nr 141884).
Obwiniony „pełniąc funkcję związaną ze szczególną odpowiedzialnością za środki publiczne,
podjął decyzję o podpisaniu umowy bez upewnienia się, że jego działanie jest zgodne z
prawem. Od wójta gminy należy oczekiwać podejmowania decyzji w sprawach finansowych
gminy po przeprowadzeniu postępowania, które wykluczy łamanie prawa i marnotrawstwo
środków publicznych. Standard wymagań wobec osób dysponujących środkami publicznymi
przy podejmowaniu decyzji rodzących konsekwencje finansowe jest z pewnością wyższy niż w
stosunku do przeciętnego obywatela (...) GKO jeszcze raz pragnie podkreślić, że obwiniony, z
racji pełnionej funkcji, był osobą szczególnie odpowiedzialną za dobro finansów publicznych, w
1/4
Nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
związku z czym, w zakresie gospodarowania środkami publicznymi mógł podejmować jedynie
te działania, które miały umocowanie w obowiązującym stanie prawnym.
Oczekiwanie, że wójt gminy zna prawo, w tym w szczególności prawo dotyczące dysponowania
środkami publicznymi, z pewnością nie jest ze strony obywateli - podatników oczekiwaniem
nadmiernie wygórowanym" (orzeczenie GKO z 23 marca 2006 r.,
DF/GKO/Odw.-90/119/2005/829, niepubl.).
Nieskuteczne są także próby bagatelizowania odpowiedzialności i usprawiedliwiania się niedostatecznym wykształceniem w zakresie przepisów prawa finansowego. Każdy kierownik
jednostki powinien posiadać nie tylko wiedzę o merytorycznych działaniach jednostki, ale także
w jednakowym stopniu powinien wykazać się wiedzą organizacyjną (orzeczenie GKO z 19
marca 2007 r., DF/GKO-4900-92/112/06/3214, Biuletyn orzecznictwa w sprawach o naruszenie
dyscypliny finansów publicznych 2007, nr 2, poz. 17).
„GKO z trudem potrafi zresztą zrozumieć, jak można zajmować stanowisko dyrektora nie
wiedząc, jaki status prawny ma ta jednostka oraz nie znając w pełni swoich obowiązków i
zakresu odpowiedzialności, a także tego, że od pewnych obowiązków i odpowiedzialności nie
można skutecznie się uwolnić" (orzeczenie GKO z 11 września 2006 r.,
DF/GKO-4900-58/72/06/1725, niepubl.).
Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych uchyla jedynie
nieświadomość usprawiedliwiona, że podjęte przez sprawcę działanie lub zaniechanie stanowi
naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Usprawiedliwienie błędu co do prawa następuje według kryteriów obiektywnych. Uwzględnić
należy także okoliczności odnoszące się do konkretnego sprawcy, na które składa się jego
wiedza i doświadczenie, zdolności intelektualne, działanie pod wpływem stresu, zmęczenia czy
2/4
Nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
też napięcia emocjonalnego. Ustalając, czy w okolicznościach konkretnej sprawy błąd
obwinionego był usprawiedliwiony należy uwzględniać m.in. stanowisko zajmowane przez
obwinionego lub pełnioną przez niego funkcję. Błąd usprawiedliwiać może w szczególności niejasna lub błędna redakcja przepisu,
uniemożliwiająca jego zrozumienie i stosowanie, częste i liczne zmiany (inflacja prawa), vacatio
legis
na tyle krótkie, że zapoznanie się z brzmieniem nowych regulacji prawnych było w praktyce
niemożliwe, albo specjalistyczny charakter naruszonej regulacji prawnej
1
. Trudności interpretacyjne powodować może również duża liczba przepisów regulujących daną
problematykę, rozproszona w kilku (lub nawet kilkunastu) aktach prawnych różnej rangi. Błędu
nie usprawiedliwia fakt konsultowania decyzji ze służbami prawnymi jednostki.
Podkreślić trzeba, że dostosowanie się do błędnej opinii pracownika nie zwalnia kierownika
jednostki od odpowiedzialności. „Kierownik odpowiada za całokształt gospodarki jednostki, w
tym za działania podwładnych, a ich zaniedbania mogą stanowić podstawę ich
odpowiedzialności z innych tytułów niż odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych" (orzeczenie GKO z 6 kwietnia 2006 r., DF/GKO-4900-7/10/06/110, Biuletyn
orzecznictwa w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych 2006, nr 4, poz. 4).
„Zarówno głównej księgowej, jak i sprawującemu nadzór dyrektorowi szkoły muszą być znane
podstawowe obowiązki dotyczące rachunkowości. (...) Osoby, które odpowiadają za określoną
sferę działalności publicznej mają obowiązek znać odpowiednie regulacje prawne i ich
przestrzegać" (wyrok NSA z 10 października 2002 r., III SA 3515/00) 2 .
[1] W postępowaniu o naruszenie dyscypliny finansów publicznych sporadycznie będziemy
mieć do czynienia z opisywanymi w literaturze sytuacjami, które również usprawiedliwiać mogą
błąd co do prawa, gdy sprawca naruszenia jest obcokrajowcem z odmiennego kręgu
kulturowego lub też cechuje go niski poziom rozwoju intelektualnego (por. R. Kubiak,
Pojęci
3/4
Nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności
Wpisany przez Ludmiła Lipiec-Warzecha
e usprawiedliwionego błędu w nowym kodeksie karnym
, Palestra 1998, nr 7-8).
[2] Zob.: L. Lipiec-Warzecha, Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych. Komentarz
, Warszawa 2008, s. 337-344.
4/4