7 Szanowni Pa stwo - Horyzonty Wychowania

Edytorial
Szanowni Pa stwo,
5/2006 (10)
Wolno zakorzeniona jest g boko w sercu i pragnieniach
ka dego cz owieka. B d c za istot rozumn i obdarzon woln wol , posiada on zdolno decydowania i panowania nad
w asnym post powaniem, maj c mo liwo wyboru mi dzy dobrem a z em. Co wi cej, o godno ci cz owieka stanowi w a nie
jego niezbywalne prawo bycia wolnym i autonomicznym w swoich decyzjach. Celem tak rozumianej wolno ci jest d enie do
szcz cia i samorealizacji cz owieka. Katechizm Ko cio a Katolickiego, powo uj c si na Sobór Watyka ski II (na deklaracj
o wolno ci religijnej) zauwa a, i
ka da osoba ludzka, stworzona na obraz Bo y, ma prawo naturalne, by by a uznana za istot woln i odpowiedzialn . Wszyscy s zobowi zani do szacunku wobec ka dego. P r a w o d o
k o r z y s t a n i a z w o l n o c i jest nieod cznym wymogiem
godno ci osoby ludzkiej, zw aszcza w dziedzinie moralno ci
i religii. Prawo to powinno by uznawane przez w adze wieckie oraz chronione w granicach dobra wspólnego i porz dku
publicznego (1738).
Dzisiaj, jak chyba nigdy dot d, traktuje si tak wiele i w tak
ró ny sposób o wolno ci cz owieka, o jego prawach do samostanowienia i samodecydowania, o tolerancji. Efektem tego s
dokonywane zmiany w prawie, które nierzadko stawiaj pod powa nym znakiem zapytania zbyt daleko id c ingerencj w natur cz owieka i jego niezbywalne prawa. Do tego powszechnie akceptowany indywidualizm i indeterminizm absolutyzuje
ide wolno ci w ró nych formach egzystencjalizmu, pragmatyzmu i liberalizmu. Jednocze nie zauwa a si , e cz owiek
ma coraz to wi ksze trudno ci w poruszaniu si w obszarze
w a ciwie rozumianej wolno ci, czego wynikiem jest tak zwana „ucieczka od wolno ci”, jak nazywa to Erich Fromm, i to
zarówno na p aszczy nie egzystencjalno-indywidualnej, teoretycznej, jak spo eczno-politycznej. Wydawa by si mog o, e
im wi cej cz owiek tej wolno ci posiada, tym trudniej jest mu
jej w a ciwie u ywa z po ytkiem dla siebie i dobra wspólnego.
St d narastaj ce zjawiska iluzji i absurdów wolno ci, bo coraz
to trudniej jest nam t wolno nazywa i ni y . Tym te za-
7
8
gadnieniem chcemy si zaj c w 10. ju numerze „Horyzontów
Wychowania”.
Dzia artyku ów otwiera referat Franciszka Ziejki „Karol Bo oz
Antoniewicz. Kap an – misjonarz – poeta”, wyg oszony podczas
inauguracji roku akademickiego w Wy szej Szkole Filozo czno-Pedagogicznej „Ignatianum” w Krakowie, w dniu 6 pa dziernika 2006. Przybli aj c posta jezuity Antoniewicza, Franciszek
Ziejka wskazuje nie tylko na wybitno tej postaci, ale tak e na
umiej tno korzystania z w asnej wolno ci.
Gerald O’Collins, w artykule „Czym jest prawdziwa wolno ”
wprowadza Czytelnika w zagadnienie wolno ci. Uwa a on, e
prawdziwa wolno i jednocze nie prawdziwa ludzka indywidualno kszta tuje si poprzez bycie „dla” innych osób. Realizacja dobra w mi o ci polepsza relacje mi dzyludzkie i buduje
p aszczyzn , na której mo na budowa wspólne dobro.
Wolno i jej naczelny charakter najlepiej ujawnia si w moliwo ci wyboru dobra albo z a. Trudno w tym, e nasze zdolno ci percepcyjne cz sto s przes oni te szaro ci codzienno ci, permisywizmem, fa szyw hierarchi warto ci, czy po
prostu przeci tno ci p yn c ze spo ecznego przyzwolenia
na wszystko. Wspó czesno , a z ni postmodernizm uwa a,
e nie ma obiektywnej prawdy ani dobra, w zwi zku z tym nie
mo na te jasno okre li , co jest dobre, a co z e. Pawe Góralczyk próbuje si z tym upora wskazuj c najpierw na Bo e miosierdzie objawione w Jezusie Chrystusie, a pó niej na wolno cz owieka i jego sumienie.
Zmierzaj c w kierunku pedagogiki bardziej chrze cija skiej
Manuel Ruiz Jurado proponuje, by wspó czesna pedagogika
zmierza a w kierunku bardziej chrystocentrycznym. Je eli bowiem przyjmujemy, e Jezus Chrystus „w pe ni objawia cz owieka cz owiekowi”, wówczas pedagogiczne systemy, oparte
o w a ciw antropologi , winny t prawd uwzgl dnia . Plan
wychowawczy, koncentruj cy si na Chrystusie, nie oznacza
integryzmu religijnego, który chce si narzuci przemoc , ale
stanowi ofert prawdy, by by a ona przyj ta przez cz owieka
w sposób wolny i wiadomy.
My l przewodni artyku u Janusza Gajdy jest stwierdzenie,
e wolno , jako jedna z najwy ej cenionych warto ci wspó cze nie, mo e przyjmowa diametralnie ró ne zabarwienie aksjologiczne. Ten fakt sprawia, e cz owiek ostatecznie sam wytycza
granice swojej wolno ci w oparciu o przyj t wcze niej hierar-
Edytorial
chi warto ci, co te ci le wi e si z jego godno ci . W kontek cie wspó czesnego liberalizmu i fundamentalizmu autor
pozostawia otwarte pytanie o granice wolno ci w wymiarze spoeczno-kulturowym, wskazuj c jednocze nie na konieczno
edukacji do wolno ci.
W obszarze wychowania, tego bardziej praktycznego, porusza si Marek Ko cielniak. Stwierdza on, na podstawie przeprowadzonych bada , e uczniowie nie odczuwaj zbyt wiele
wolno ci w szkole, a sprawa dotyczy zarówno nauczania, jak
uczenia si . I jest to problem teoretyczny i praktyczny zarazem.
Tutaj autor posi kuje si dokonaniami dwóch wielkich humanistów – pedagogów Carla R. Rogersa i Martina Bubera. C.R. Rogers wiele mówi na temat wolno ci ucznia, niewiele natomiast
na temat wolno ci nauczyciela. Inaczej si przedstawia to zagadnienie u M. Bubera. Twierdzi on, e wolno nauczyciela
i ucznia mog wyst powa w doskona ej harmonii wtedy, kiedy oba podmioty podchodz do niej w duchu odpowiedzialnoci w wymiarze etycznym i aksjologicznym. To wszystko jednak
musi by ukierunkowane na Boga i wobec Niego trzeba by
odpowiedzialnym.
Poczucie bycia wolnym lub te zniewolonym szczególnie
ujawnia si , gdy chodzi o zachowania dewiacyjne i kontrol
nad nimi. Mariusz Sztuka analizuje ten fenomen na przyk adzie
Anonimowych Alkoholików i nie tylko. Zauwa a, i kontrolowanie swoich zachowa poprzez samokontrol , silny charakter,
si woli, wspomagaj ce dzia ania o charakterze samowychowania, w tym tak e dzia ania autokorekcyjne, mog stanowi
wydatn pomoc w z o onych sytuacjach wychowawczych i korekcyjnych, ale jednocze nie rodzi mo e tak zwany paradoks
kontroli polegaj cy na tym, e prze wiadczenie o zdolno ci do
kontrolowania w asnej sytuacji mo e kry w sobie równie du o
szans, co i zagro e .
W obszarze prawa, traktuj c o wolno ci cz owieka, nale y
wyró ni dwa zasadnicze elementy: „wolno od” i „wolno
do”. Ottavio De Bertolis rozwa a te dwa zasadnicze prawa jednostki ludzkiej w optyce lozo czno – prawnej, ukazuj c z jednej strony niezbywalne prawa cz owieka jemu przys uguj ce,
z drugiej za ods ania mo liwo nadu y i absurdów, które
w sferze wolno ciowej prawodawstwa, szczególnie polityczno-ekonomicznego si dziej .
9
Nie sposób nie dotkn rzeczywisto ci mediów, kiedy jest
mowa o wolno ci. Tutaj absurdów i iluzji jest wiele. Henryk Skorowski nie wchodzi jednak w zawi o ci wolno ci medialnej. Raczej stara si udzieli odpowiedzi na dwa podstawowe pytania:
gdzie istniej i jakie s granice wolno ci w rodkach masowego
przekazu oraz czy istniej jakiekolwiek granice wolno ci w odbiorze i korzystaniu ze rodków spo ecznego przekazu?
Ostatni artyku -wyznanie nie zezwala na aden edytorialny
komentarz, jedynie na szacunek.
cili my sprawozdanie z wrze niowego mi
ska wobec wyzwa wspó
zowali my w Krakowie. Oprócz tego Tadeusz Borkowski i Lucyna
Górska dziel si w asnymi re eksjami z tego wydarzenia.
yczymy spokojne i mi ej lektury!
Szanowni Pa stwo,
Oddajemy Pa stwu 10. numer „Horyzontów Wychowania”,
co stanowi dla nas przynajmniej ma y, ale jednak przyczynek do
dumy. Dopiero 10. numer, ale ju 5 lat pracy redakcyjnej i tutaj
moje ogromne podzi kowanie wszystkim Cz onkom Redakcji!
Chcieliby my, aby ten fakt nie przeszed od razu w szaro codzienno ci. Dlatego 25 stycznia 2007, o godz. 10,00 w Wy szej
Szkole Filozo czno-Pedagogicznej „Ignatianum”, odb dzie si
kilkugodzinna sesja, podczas której przedstawimy nasz dorobek. Prof. Stanis aw Palka krytycznie si do tego ustosunkuje, a pó niej byliby my radzi, gdyby my tak e od Pa stwa, naszych Czytelników us yszeli szczere s owa oceny tego co dobre
i tego, w czym niedomagamy. Dlatego bardzo serdecznie zapraszamy Wszystkich, którzy chc z nami wspó tworzy to czasopismo i jednocze nie odpowiada na wyzwania czasów, szukaj c nowych odpowiedzi antropologicznych.
Wit Pasierbek SJ
10