docplik pdf
download 
Reklamacja Transkrypt
plik pdf
Słowniczek wybranych terminów i pojęć abdykacja – zrzeczenie się władzy przez monarchę agora − rynek w greckim mieście alchemia – dawna „chemia”, której głównym celem było wyprodukowanie złota anachroniczny − przestarzały, będący przeżytkiem anarchia − brak zorganizowanej władzy w państwie, chaos antyczny − starożytny (tylko w odniesieniu do Grecji i Rzymu) antysemityzm − uprzedzenie lub wrogość w stosunku do Żydów arbiter – rozjemca uznawany przez obie strony sporu, sędzia polubowny arkadowy – ozdobiony łukami architektonicznymi arras – artystyczna tkanina wieszana na ścianie, przypominająca obraz autonomia – niezależność, samodzielność bakałarz – nauczyciel banicja – wygnanie Bliski Wschód − tereny południowo-zachodniej Azji i północno-wschodniej Afryki beneficjum – urząd kościelny przynoszący dochody, np. probostwo bojarstwo – bojarzy, tj. szlachta na Litwie, a możnowładcy na Rusi bulla − dokument papieski dotyczący spraw wielkiej wagi car − tytuł dawnych władców Bułgarii, Rosji i Serbii chan – władca tatarski chomąto − część uprzęży wkładana na szyję zwierzęcia pociągowego cyrulik – golibroda i domorosły lekarz cytra dawny instrument strunowy czambuł – oddział tatarski czeladź – służba u magnatów i szlachty czernina – zupa z krwi zwierzęcej, najczęściej kaczki lub gęsi czółenko − element krosna Daleki Wschód – kraje wschodniej Azji, m.in. Japonia, Korea, wschodnie Chiny, Indonezja, Malezja delta − teren leżący u ujścia rzeki do morza, utworzony z naniesionych przez nią osadów i pocięty jej odnogami dewaluacja – spadek wartości pieniądza dialekt − język mieszkańców jakiegoś regionu, będący odmianą języka narodowego diecezja – obszar kościelny administrowany przez biskupa dieta − wynagrodzenie za pełnienie określonej funkcji Copyright © by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 1 Słowniczek wybranych terminów i pojęć dogmat − niepodlegająca krytyce prawda wiary doktryna − zbiór poglądów, teoria dominium – częściowo niezależne terytorium zamorskie, uznające angielskiego monarchę za swego władcę dragonia – żołnierze walczący pieszo, a przemieszczający się konno; z czasem zaczęli też walczyć konno dukat − złota moneta bita od XIII wieku w Wenecji, potem rozpowszechniona w całej Europie ekskomunika − klątwa; kara kościelna, która wyklucza kogoś ze wspólnoty wiernych elektor – książę niemiecki, jeden z siedmiu mających prawo wyboru cesarza etyka − nauka o moralności, tj. o zasadach dobrego postępowania etykieta – ustalony sposób zachowania się w niektórych środowiskach, np. na dworach królewskich fasada – ściana budynku, głównie frontowa; przenośnie: pozory feudał − senior, bogaty właściciel rozległych lenn Flamand – mieszkaniec pogranicza belgijsko-holendersko-francuskiego floren złota moneta bita od XIII wieku we Florencji, a potem w całej Europie fraza – zdanie, zwrot frymarczyć – kupczyć, handlować czymś wzniosłym galery – ciężka kara polegająca na wiosłowaniu na okręcie giaur – niewierny; pogardliwa nazwa nadawana chrześcijanom przez wyznawców islamu haracz – danina, którą składali muzułmańskim władcom chrześcijańscy poddani heretyk − wyznawca poglądów religijnych uznanych za niezgodne z zasadami panującej religii hipoteza naukowa − przypuszczenie wymagające sprawdzenia husaria – ciężkozbrojna jazda polska, wyposażona w charakterystyczne skrzydła inflacja wzrost cen towarów spowodowany nadmiarem pieniędzy na rynku inkwizycja − instytucja kościelna powołana przez papieża w XIII wieku do tępienia herezji; znana ze stosowania tortur w śledztwie i surowych wyroków Jahwe − Bóg Izraelitów, po hebrajsku: „Jestem, który jestem” jasyr – tatarska lub turecka niewola kacerz – odstępca od wiary, heretyk kacyk wódz plemienia Copyright © by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 2 Słowniczek wybranych terminów i pojęć kadencja − okres pełnienia urzędu przez urzędnika pochodzącego z wyboru kalifat − państwo arabskie rządzone prze kalifa kanon – zasada, reguła kapitularz − ustawa królewska w państwie Karolingów kardynał − najwyższy po papieżu dostojnik w Kościele kasztelan – wyższy urzędnik państwowy; w XII–XIII wieku sprawował władzę nad grodem (zwanym też kasztelem) kniaź – książę (na Rusi i na Litwie) koalicja – sojusz państw zawarty w celu wspólnego prowadzenia wojny kodeks − zbiór przepisów prawnych kolegiata – kościół katolicki, którego duchowni mają pewne przywileje komendacja − umowa zawierana między seniorem a wasalem komes – w dawnej Polsce: dostojnik państwowy konfuzja – dawniej: zamieszanie, nieporządek koniunktura – splot warunków wywierających zwykle korzystny wpływ na coś kontrybucja − danina pieniężna, nakładana przez zwycięzcę na pokonane państwo korzenie − przyprawy egzotyczne, np. imbir, cynamon Koran − święta księga islamu kresowy − pochodzący z kresów, czyli z terenów przygranicznych, zwłaszcza na wschodzie Rzeczypospolitej krzyż grecki – krzyż równoramienny lanca – broń podobna do włóczni: długie drzewce zakończone metalowym grotem, używane przez kawalerię lądolód − gruba pokrywa lodowa na wielkim obszarze ziemi liwr – dawna moneta francuska logika − nauka o regułach poprawnego rozumowania łaszt – miara objętości równa około 3000 litrów łyko − włókna biegnące między korą a twardym środkiem pnia drzewa mecenat opieka nad naukowcami i artystami, zwłaszcza finansowa mennica – państwowa wytwórnia monet metropolia − prowincja kościelna obejmująca kilka diecezji; na jej czele stoi arcybiskup metropolita mit − wymyślona opowieść o bogach i bohaterach, próbująca wyjaśnić naturę oraz przeznaczenie świata i człowieka Copyright © by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 3 Słowniczek wybranych terminów i pojęć monogamia − jednożeństwo, związek jednego mężczyzny z jedną kobietą morga miara powierzchni ziemi równa około 0,5 hektara myślenie abstrakcyjne − myślenie, w którym używa się pojęć ogólnych, takich jak dobro, zło, przyjaźń, wrogość, piękno itp. Nawarra – kraina na pograniczu Francji i Hiszpanii, w XVI wieku królestwo nuncjusz – stały przedstawiciel papieża przy rządzie jakiegoś państwa obornik − mieszanina odchodów zwierzęcych i słomy odwody – rezerwowe oddziały wojska opat − przełożony klasztoru męskiego orda − wojska tatarskie orientalny − wschodni, charakterystyczny dla Wschodu Ormianin – człowiek pochodzący z Armenii padyszach − sułtan Pascha – święto obchodzone przez Żydów na pamiątkę wyjścia z Egiptu pastorał − długa laska zakończona spiralą, oznaka władzy biskupów i opatów petycja – pismo z prośbą, skierowane do władz plantacja – duży obszar zajęty pod uprawę jednej rośliny, np. kawy poemat − długi utwór poetycki o tematyce historycznej, satyrycznej, dydaktycznej itp. popyt – zapotrzebowanie na jakieś towary lub usługi poradlne – w dawnej Polsce podatek od uprawianej ziemi pretendent − kandydat protekcja – zależność od silniejszego państwa przeorysza − przełożona żeńskiego klasztoru psalm − biblijny utwór poetycki, będący zarazem modlitwą puszkarz – artylerzysta rada królewska – grupa możnowładców doradzająca królowi w sprawach państwa radykalny – dążący do zasadniczych zmian sakra – święcenia biskupie sanktuarium − miejsce uważane za święte, zwykle jakaś budowla lub jej część Saraceni − europejskie określenie muzułmanów na Wschodzie satrapa − zarządca prowincji w starożytnej Persji, mający ogromną władzę, jednak podległy królowi schizmatyk – dawne (pogardliwe) określenie wyznawcy prawosławia smuta – z rosyjskiego: „zamęt”, „bunt” Copyright © by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 4 Słowniczek wybranych terminów i pojęć sobór − zgromadzenie biskupów w sprawach ważnych dla całego Kościoła socha − prymitywne narzędzie do orki zakończone rozdwojonym rylcem sonet – utwór poetycki składający się z dwóch zwrotek czterowersowych i dwóch trzywersowych sromota – wstyd, hańba statut – zbiór przepisów sułtan – władca Turcji Syjon − wzgórze w Jerozolimie, którego nazwą określano też samą Jerozolimę synagoga − świątynia żydowska synod − regionalny zjazd duchownych szambelan – wysoki urzędnik na dworze francuskim szarża – atak konnicy szkorbut – inaczej gnilec; choroba wywołana brakiem witaminy C, objawiająca się m.in. krwawieniem z nosa i wypadaniem zębów szkud – (właściwie: eskudo) złota moneta hiszpańska z XVI wieku teoria heliocentryczna pogląd, według którego centrum wszechświata stanowi Słońce, a wokół niego krążą Ziemia i inne planety teza − zdanie lub twierdzenie, które należy udowodnić tłuszcza – pogardliwie: tłum, motłoch triumf − uroczysty pochód zwycięskiego wodza ulicami Rzymu, w otoczeniu żołnierzy, z jeńcami i łupami tumult – rozruchy, zamieszki tur − duże zwierzę o potężnych rogach, wymarłe w XVII wieku tyran − władca, który rządzi samowładnie i okrutnie; w starożytnych Grecji i Rzymie człowiek, który objął władzę przemocą, a potem rządził bezwzględnie trybut − danina składana zwycięskiemu władcy przez podbitych przeciwników urbanistyka – nauka o budowie, rozbudowie i planowaniu miast ustrój − sposób organizacji państwa i sprawowania w nim władzy uzurpator – osoba, która bezprawnie zagarnęła władzę lub prawa do czegoś weksel dokument, który gwarantuje wypłacenie okazicielowi danej sumy pieniędzy przez wystawcę wielki wezyr – pierwszy minister w dawnej Turcji wiktoria – zwycięstwo włosiennica − pokutna koszula albo suknia wykonana z ostrego włosia Copyright © by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 5 Słowniczek wybranych terminów i pojęć wójt – najwyższy urzędnik w mieście, odpowiednik dzisiejszego burmistrza lub prezydenta miasta zapusty − ostatnie dni karnawału poprzedzające środę popielcową zdetronizować – usunąć z tronu żarna − urządzenie do mielenia ziarna, złożone z dwóch płaskich, kolistych kamieni, między którymi rozcierano ziarno na mąkę Copyright © by Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 6
