pobierz artykuł w formacie pdf

Podwyższony cholesterol – przyczyny,
zasięg problemu w Polsce oraz profilaktyka
lek. med. Piotr Stefaniuk
specjalista chorób wewnętrznych – Oddział Wewnętrzny
i Poradnia Gastroenterologiczna Szpitala Specjalistycznego w Puławach
Cholesterol to alkohol steroidowy, który jest zaliczany do lipidów prostych. Jest głównym składnikiem strukturalnym błon
komórkowych u zwierząt oraz prekursorem wielu innych steroidów, takich jak kwasy żółciowe oraz hormony steroidowe.
Ponieważ cholesterol i inne lipidy są nierozpuszczalne w roztworze wodnym, transportują je w osoczu wyspecjalizowane białka – apopoproteiny w kulistych kompleksach lipoproteinowych. Poszczególne lipoproteiny różnią się między
sobą rozmiarem, gęstością, składem tłuszczów oraz składem
apoprotein. Wyróżniamy pięć głównych klas gęstościowych
lipoprotein: chylomikrony (gęstość < 0,95 g/ml), VLDL-lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości (< 1,006), IDL-lipoproteina o pośredniej gęstości (1,006–1,019), LDL-lipoproteina
o niskiej gęstości (1,02–1,06), HDL-lipoproteina o wysokiej
gęstości (1,063–1,21). Głównymi lipoproteinami przenoszącymi cholesterol są LDL i HDL. U zdrowej osoby LDL zawiera
około 70%, a HDL (tzw. dobry cholesterol) – 20% całkowitego cholesterolu surowicy.
Dlaczego utrzymanie prawidłowego stężenia cholesterolu
we krwi jest tak ważnym zagadnieniem? Cholesterol jest
jednym z głównych czynników rozwoju miażdżycy. Miażdżyca zaś jest chorobą przemiany materii o wielu przyczynach i mechanizmach powstawania. Proces ten charakteryzuje się pogrubianiem i twardnieniem ścian tętnic, głównie
w skutek gromadzenia się cholesterolu przenikajacego tam
z krwi i tworzącego blaszki miażdżycowe. Zasadniczą rolę
w tym procesie odgrywają lipoproteiny LDL wprowadzające cholesterol do ściany naczyniowej. Rozwój miażdżycy
powoduje chorobę niedokrwienną serca, a w konsekwencji
może prowadzić do zawału serca. Jest też sprawcą udarów
mózgu, niedokrwienia kończyn dolnych, niedokrwienia nerek, ich niewydolności oraz rozwoju nadciśnienia tętniczego. Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego oraz
frakcji LDL należy do najważniejszych czynników ryzyka
choroby niedokrwiennej serca, obok takich czynników jak:
stężenie trójglicerydów, palenie papierosów, otyłość, stężenie glukozy we krwi, ciśnienie tętnicze. Pożądane stężenie cholesterolu LDL we krwi to wartości poniżej 130 mg/dl.
Odpowiada to stężeniu cholesterolu całkowitego poniżej
200 mg/dl. Jednak w stosunku do chorych na chorobę niedokrwienną serca oraz u chorych na cukrzycę wymagania
są większe (LDL < 100 mg/dl).
Badania epidemiologiczne wskazują na znaczną skalę problemu hipercholesterolemii w Polsce. Zaburzenia lipidowe
(przyjmując za górną granicę 200 mg/dl cholesterolu) występują u ponad połowy dorosłych Polaków, a ponad 17%
ma poziom >= 250 mg/dl.
wane w wieku dorosłym i często nie powodujące objawów
klinicznych.
Wtórne hiperlipidemie są stosunkowo częste i prawdopodobnie stanowią do 40% wszystkich hiperlipidemii. Przyczyny
wtórnej hiperlipidemii możemy podzielić na trzy grupy: czynniki metaboliczne, dietetyczne oraz farmakologiczne (leki).
Do czynników metabolicznych zaliczamy: niedoczynność
tarczycy, cholestaza, zespół nerczycowy, porfiria, ciąża, niewyrównana cukrzyca, przewlekła niewydolność nerek, otyłość. Czynniki dietetyczne to nadmiar kalorii, węglowodanów
prostych, alkoholu, cholesterolu oraz tłuszczów nasyconych.
Niektóre leki powszechnie stosowane niekorzystnie wpływają
na metabolizm lipidów. Najważniejsze z nich to: kortykosteroidy, tiazydowe leki moczopędne, betablokery, estrogeny i progestageny (hormonalna terapia zastępcza, antykoncepcja).
Sporadycznie stwierdza się współwystępowanie pierwotnych
i wtórnych zaburzeń metabolizmu lipidów. Wszystkie wtórne
zaburzenia lipidowe są często odwracalne pod warunkiem
odpowiedniego leczenia stanów, które je powodują.
Podstawę profilaktyki hiperlipidemii stanowi postępowanie
dietetyczne. Szczególnie godna polecenia jest dieta śródziemnomorska. Sycylijczyk lub Grek spożywa w dużej ilości produkty zbożowe (pieczywo, makaron, ryż) oraz ziemniaki, warzywa
i owoce. Codziennie uwzględnia w jadłospisie nasiona roślin
strączkowych (fasolę, groch, soję), orzechy, jogurty i sery,
a jako tłuszczu używa oliwy z oliwek. Kilka razy w tygodniu
zjada ryby lub drób oraz jaja. Słodycze spożywa w małej ilości,
nie częściej niż kilka razy w tygodniu. Natomiast mięso zaledwie kilka razy w miesiącu, a jeśli częściej to w małych ilościach.
Tak więc, w diecie śródziemnomorskiej znajduje się dużo produktów roślinnych, a mało zwierzęcych. Na uwagę zasługuje
przeciwmiażdżycowe działanie flawonoidów zawartych w roślinach strączkowych – głownie w soi, jak również ich obecność w herbacie – głównie zielonej oraz w czerwonym winie.
Rozwijając jakże popularny temat „leczniczego” działania czerwonego wina, należy jednak podkreślić niebezpieczeństwo
uzależnienia, jak również rozwoju licznych chorób. Dlatego
uważa się, że lekarz nie powinien zalecać spożywania wina
jako metody profilaktycznej.
Rozpatrując zasady zdrowego żywienia w szerszym pojęciu
profilaktyki miażdżycy, niezmiernie ważne jest dbanie o różnorodność spożywanych produktów oraz obecność w codziennej
diecie nabiału (jogurty, mleko, sery) jako źródło wapnia.
Rozpowszechnienie hipercholesterolemii w Polsce z podziałem na grupy wiekowe i płeć ilustruje rycina nr 1.
Kiedy dochodzi do wysokiego stężenia cholesterolu we
krwi? Wśród zaburzeń metabolizmu lipidów wyróżniamy
schorzenia pierwotne i wtórne.
Pierwotne hiperlipidemie są uwarunkowane genetycznie. Najczęstsze z nich to złożona hiperlipidemia rodzinna, hipercholesterolemia poligenowa i rodzinna triglicerydemia, obserwo-
Żywność dla zdrowia
biuletyn nr 8_12. KOR 05.indd 15
15
2008-05-28 13:38:50