Współczesne zmiany klimatu i zagrożenia z nimi związane w

Współczesne zmiany klimatu i zagrożenia z nimi związane w basenie Morza
Bałtyckiego
prof. dr hab. Mirosław Miętus
Katedra Meteorologii i Klimatologii,
Instytut Geografii, Wydział Oceanografii i Geografii UG
e-mail: [email protected]
Morze Bałtyckie wraz z przylegającym wybrzeżem stanowi region, w którym graniczą
i przenikają się wzajemnie strefy klimatyczne północno-zachodniej, centralnej oraz północnowschodniej Europy. Region ten pozostaje bardziej niż inne części Europy pod zmieniającym
się kolejno wpływem głównych systemów barycznych sterujących przepływem powietrza nad
kontynentem: Niżu Islandzkiego, Wyżu Azorskiego oraz zimowych wyżów i letnich niżów
znad Rosji. Wpływ wywierany przez Niż Islandzki, pomimo istnienia bariery Gór
Skandynawskich, wydaje się być dominujący w ostatnich kilkudziesięciu latach. Cyrkulacja
atmosferyczna poza promieniowaniem słonecznym jest zasadniczym czynnikiem
kształtującym klimat basenu Morza Bałtyckiego oraz jego zmienność. Czynniki te kształtują
przestrzenny rozkład temperatury powietrza w regionie, warunki pluwiale oraz
anemologiczne. Zasadniczą cechy tych ostatnich jest występowanie dwóch istotnie
różniących się pod względem stosunków wiatrowych okresów. Pierwszy z nich, od września
do marca to okres sztormowy, drugi od kwietnia do sierpnia to okres nazywany
bezsztormowym. Charakterystyki pola wiatru (prędkość, kierunek oraz stałość) w obu
wspomnianych okresach są różne. To istotne zróżnicowanie warunków anemologicznych
powoduje, że wspominane okresy różnią się pod względem reżimu hydrologicznego.
Zróżnicowanie to przejawia się w odmiennej dynamice falowania na Bałtyku oraz w
występowaniu lub braku wezbrań sztormowych. Oba te procesy stanowią istotne zagrożenie
na obszarze morskim oraz w strefie brzegowej. Występowanie głębokich ośrodków niskiego
ciśnienia (z ciśnieniem dochodzącym do 941 hPa, 27.02.1990 r.) oraz rozbudowanych
centrów wysokiego ciśnienia (1067 hPa, 20.01.1971 r.) w rejonie basenu Morza Bałtyckiego
oraz związanych z nimi układów frontów atmosferycznych warunkują istotne zróżnicowanie
przestrzenne warunków termicznych, gwałtownych zmiany temperatury, występowania
długotrwałych, jak i gwałtownych opadów deszczu, czy też długotrwałych okresów
bezopadowych. Czynniki te warunkują także występowanie w chłodnej porze roku pokrywy
lodowej obejmującej znaczne obszary morza lub ograniczenie jej występowania do
północnych akwenów Bałtyku.
Naturalną cechą klimatu jest jego zmienność i występowanie zmian. Zmienność
uwarunkowana jest zmiennością czynników kształtujących klimat. Podobnie jest w przypadku
zmian klimatu uwarunkowanych procesami naturalnymi. Istotną cechą zdecydowanej
większości zmian wywołanych czynnikami naturalnymi jest ich długi horyzont czasowy.
Jedynie zmiany wywołane wybuchami wulkanów oraz zderzeniem z ciałami kosmicznymi
mogą być gwałtowne. Niestety poza czynnikami naturalnymi kształtującymi klimat występują
czynniki antropogeniczne. Ich negatywny wpływ na klimat jest częstokroć zauważalny bardzo
szybko, w skali dziesiątek czy setek lat.
Klimat basenu Morza Bałtyckiego, tak jak i klimat globalny, poddany jest silnej
antropopresji. Zdaniem wielu specjalistów antropopresja w zlewisku Bałtyku jest dużo
silniejsza aniżeli w wielu innych regionach. Jednocześnie region ten jest silnie zaludniony. Z
tego powodu współczesna zmiana klimatu, charakteryzująca się istotnie silniejszą dynamiką
zmian, aniżeli szereg wcześniejszych znanych nam z historii naturalnej Ziemi, jest
szczególnie niebezpieczna, gdyż stanowi istotne zagrożenie dla stale wzrastającej populacji
ludzkiej.
Szczególnie wyraźny jest w regionie bałtyckim sygnał dotyczący zmiany temperatury
i innych charakterystyk silnie zależnych od warunków termicznych (wzrost temperatury
powietrza, częstsze i dłużej trwające okresy nazywane falami ciepła, krótsze zimy, dłuższe
lata, tropikalne noce, krótszy i mniej uciążliwy sezon lodowy itd.). Wyraźny jest także wzrost
średniego poziomu morza, częstsze są przypadku występowania wysokich poziomów.
Wezbrania sztormowe cechuje większa dynamika oraz wyższe wartości poziomów
ekstremalnych, co jest zarówno konsekwencją silniejszych wiatrów sztormowych, jak
również tego, że proces wezbrania „startuje” z wyższego poziomu morza. Brak jest
jednoznacznego sygnału w zakresie zmian warunków pluwialnych oraz nefologicznych. W
przypadku obu z nich możemy mówić o silnym zróżnicowania w obrębie
charakteryzowanego obszaru. Scenariusze zmiany klimatu wskazują na utrwalenie zmian,
których występowanie zostało już potwierdzone. To wszystko pokazuje wyraźnie, że
niezbędna jest adaptacja do występujących oraz spodziewanych zmian, odpowiednia analiza
kosztów, w tym kosztów zaniechań oraz podjęcie działań łagodzących.