Średniowieczna filozofia – pytania o piękno, wiarę i myślenie

FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZA
Średniowieczna filozofia – pytania o piękno, wiarę i myślenie
scholastyka
• forma nauczania w szkołach oraz uniwersytetach średniowiecznych
• metoda myślenia (łac. scholasticus – szkolny)
✔ dążenie do racjonalnego udowadniania prawd religii chrześcijańskiej
✔ wiara była najważniejsza i jej podporządkowano ówczesną wiedzę
✔ odrzucano te poglądy, które nie były zgodne z naukami ojców Kościoła oraz interpretacją „Biblii”
✔ udowadniano wyższość katolicyzmu nad innymi religiami
• wykorzystywanie poglądów filozofów starożytnych
✔ autorytetem był m.in. Arystoteles i jego „Logika”
✔ ich opinie często traktowano jako niepodważalne i bezdyskusyjne
św. Augustyn (354–430)
• na jego myślenie wywarł wpływ Platon
• poglądy
✔ człowiek jest umiejscowiony na granicy bytów – między aniołami a zwierzętami
✔ wewnętrzne rozdarcie wynikające z dramatu owej sytuacji
✗ konflikt między cielesnością a duchowością
✗ dusza człowieka podlega działaniu dobra i zła
✔ początek i koniec biegu natury oraz życia ludzkiego tkwią w Bogu
✔ historia ludzkości jest walką państwa Bożego z państwem diabła
• utwory: „Wyznania”, „O państwie Bożym”
św. Franciszek (1182–1226)
• jego biografię ogłoszono w II połowie XIV wieku pt. „Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu”
• przesłanie św. Franciszka
✔ wiara, ubóstwo oraz praca są źródłem radości, szczęścia, optymizmu
✔ miłość do świata, ludzi, Boga realizuje się w braterskiej służbie ludziom oraz w szacunku wobec wszelkich istot
żywych i natury
✔ miłosierdzie, braterstwo, współczucie, pomoc – stają się spełnieniem posługi Bożej
• św. Franciszek zainicjował etyczną odnowę człowieka w świecie pełnym chaosu i bezwzględności
św. Tomasz z Akwinu (1225–1274)
• połączył filozofię Arystotelesa z wiarą chrześcijańską
✔ dowodził wielkości rozumu, dzięki któremu człowiek jest w stanie pojąć wszystko
✔ człowiek poznaje świat za pomocą wszystkich zmysłów
✔ najdoskonalszy jest Bóg
✗ wszystko, co pochodzi od niego, jest doskonałe
✔ kosmos stanowi tzw. drabinę istnienia, obrazującą hierarchię bytów
✔ człowiekowi przypisane jest określone miejsce (szczebel) w hierarchii (na drabinie) natury i nie należy tego zmieniać
✔ należy walczyć z grzesznymi pokusami życia
• dzieła: „Summa teologiczna”, „Traktat o człowieku”
Utrwal terminy
teocentryzm – Bóg w centrum zainteresowania człowieka
tomizm – zespół poglądów św. Tomasza
W literaturze i sztukach pięknych
• Roman Brandstaetter, „Inne kwiatki św. Franciszka z Asyżu” (tom poetycki, 1976)
• „Pieśń słoneczna”, film fab., reż. Franco Zeffirelli
• Jan Jakub Rousseau, „Wyznania” (pamiętnik)
1z2
FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZA
Święty Franciszek – miłość świata
święty Franciszek (1182–1226)
• fascynująca biografia
• realizował ideę życia wolnego, świętego, ubogiego, bezdomnego, pracowitego
• założyciel trzech zakonów: franciszkanów, klarysek oraz tzw. trzeciego dla świeckich
• wpłynął na odrodzenie się w Kościele poglądu, że ewangelizacja odbyć się musi z udziałem ludzi świeckich
• utrzymywał się z jałmużny
• twierdził, że ważne jest przeżycie wewnętrzne człowieka, radość istnienia, pogoda ducha
• pobożność św. Franciszka polegała na:
✔ kontemplacji istnienia świata oraz człowieka
✔ przeżywaniu męki i śmierci Chrystusa
✔ krzewieniu kultu maryjnego
✔ przyjmowaniu Eucharystii
• kanonizowany przez Grzegorza IX 16 lipca 1228 roku w kościele św. Jerzego z Asyżu
„Kwiatki św. Franciszka z Asyżu”
• „Kwiatki...” są spisane przez anonimowego autora na przełomie XIII i XIV wieku
• w 1225 r. chory, prawie niewidomy Franciszek z Asyżu dyktuje „Pieśń słoneczną”
✔ cierpi z powodu stygmatów (ran ukrzyżowanego Chrystusa), które pojawiły się u niego na górze Alwernia w roku
1224
• na język polski przełożył je Leopold Staff
• konstrukcja utworu
✔ trójdzielność
➢ prolog („Pieśń słoneczna”)
➢ relacja z życia bohatera – dowodzenie jego świętości
➢ relacja z pośmiertnych cudów
• treść i charakterystyka „Kwiatków...”
✔ opowieści o życiu św. Franciszka i jego braci zakonnych
✗ franciszkanizm to sposób na życie
✔ rzeczywistość historyczna miesza się z opowieścią hagiograficzną
✗ nie jest to jednak klasyczna hagiografia
✔ Bóg, świat, kosmos, człowiek, życie emanują radością bytowania
✔ św. Franciszek jest postacią przyjaźnie nastawioną do świata
✗ rozmawia z całą naturą – poczynając od człowieka, poprzez zwierzęta, a na kwiatach kończąc
✔ pojawia się motyw czynnej miłości poprzez przebaczenie (opis nawrócenia trzech rzezimieszków)
✔ tekst uwypukla myśl o szczęściu człowieka zadowalającego się tym, co ma, nawet jeśli jest to niewiele
✗ Franciszka nazywa się świętym Biedaczyną
Utrwal termin
stygmat – piętno, znak na ciele
W literaturze i sztukach pięknych
• Roman Brandstaetter „Kroniki Asyżu” (reportaż literacki)
• Cimabue (ur. w 1240 r., twórca fresku św. Franciszka znajdującego się w Bazylice w Asyżu)
• Giotto di Bondone – górna bazylika św. Franciszka (stworzył 28 fresków ilustrujących „Kwiatki...” 1295–1300)
• El Greco „Ekstaza św. Franciszka” (obraz), „Święty Franciszek otrzymuje stygmaty” (obraz)
• Franciszek Kamecki „Powrót świętego Franciszka” (wiersz)
• Sergiusz Riabinin „Ratuj przyrodę” (wiersz)
• Jan Twardowski „Do świętego Franciszka” (wiersz)
2z2