Recenzja 1 - Wydział Przyrodniczy UPH w Siedlcach

Dr hab. Renata Dobromilska prof. nadzw. ZUT
Katedra Ogrodnictwa
Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny
w Szczecinie
Recenzja
Pracy doktorskiej mgr Tomasza Dziugieła pt. „Przydatność wybranych stymulatorów
wzrostu w uprawie ziemniaka na wczesny zbiór”.
Produkcja żywności w ekologicznym czy integrowanym systemie uprawy wymaga, by
na rynku produkcji była dostępna szeroka gama środków, które mogą mieć wpływ na
zwiększenie plonu i jego jakości, a przy tym będą przyjazne dla środowiska. Ponadto, w
ostatnich latach, przed producentami żywności stają liczne wyzwania związane ze zmianą
warunków klimatycznych. Anomalie pogodowe wywołują u roślin różne zaburzenia
fizjologiczne, będące odpowiedzią na stres. W celu zniwelowania negatywnych skutków
stresu, zarówno roślin rolniczych, jak i ogrodniczych, w uprawie stosowane są biostymulatory
wzrostu. Szczególne znaczenie dla ekologicznej produkcji rolniczej mają preparaty na bazie
naturalnych komponentów np. ekstrakty z alg morskich Ascophyllum nodosum czy Ecklonia
maxima. Algi morskie, rosnące w strefie pływów, wyrzucane na brzegi mórz i oceanów w
czasie sztormów, podlegają ciągłym stresom. Są na przemian poddawane działaniu słońca,
wysuszającym wiatrom, chłodnej, słonej wodzie morskiej i słodkiej wodzie deszczowej.
Komórki plechy wykształciły w sobie mechanizmy obronne, w odpowiedzi na stres algi
wytwarzają związki antystresowe. Preparaty z alg zawierają aminokwasy, kwas alginowy,
witaminy, makro- i mikropierwiastki oraz fitohormony: auksyny i cytokininy, które podane
roślinom zabezpieczają je przed negatywnymi skutkami stresów abiotycznych.
Glony morskie, jako nawozy podnoszące żyzność gleby, od lat 50-tych XX wieku,
wykorzystywane są w rolnictwie we Francji. Metoda biologiczna Lamair-Boucher’a zakłada
stosowanie w produkcji roślin uprawnych kompostowanych glonów morskich. Obecnie, z
uwagi na duże koszty transportu, produkuje się wyciągi, ekstrakty na bazie alg morskich oraz
wodorostów i aplikuje roślinom dolistnie lub doglebowo.
Sądzę, że taka właśnie idea przyświecała Autorowi dysertacji, który podjął się oceny
działania 2 biostymulatorów na bazie alg morskich: Bio-algeenu S90 i Kelpaku SL oraz
preparatu HumiPlant, będącego mieszaniną kwasów huminowych i fulwowych, w uprawie
ziemniaka. Autor przeanalizował wzrost roślin, plonowanie oraz wartość odżywczą bulw.
We Wstępie, Autor uzasadnia celowość zastosowania stymulatorów wzrostu w
uprawie ziemniaka na zbiór wczesny. Podkreśla przy tym opłacalność uprawy oraz zalety
naturalnych stymulatorów, które dopuszczone są do stosowania w rolnictwie ekologicznym.
Na końcu tego rozdziału został wyraźnie wyartykułowany cel badań, do którego Autor
zmierzał realizując każdy następny etap pracy doktorskiej.
Przegląd piśmiennictwa, zawarty na 13 stronach, stanowi najbardziej aktualne źródło
informacji o badaniach nad stosowaniem biostymulatorów w rolnictwie i ogrodnictwie. Na
169 cytowanych pozycji literatury, 93 to pozycje obcojęzyczne i aż 68 artykułów pochodzi z
ostatnich czterech lat 2012-2015. Wysoko oceniam, iż Doktorant przedstawił nam nie tylko
1
najnowsze, najbardziej aktualne spojrzenie na stan badań z zakresu stosowania
biostymulatorów w uprawie ziemniaka i innych roślin, ale podkreślam, że Autor dotarł do
artykułów z renomowanych światowych czasopism naukowych.
Autor na wstępie definiuje biostymulatory, opisuje istotę ich działania, następnie w
wyczerpujący sposób szeroko omawia preparaty z alg morskich, które stanowią przedmiot
badań własnych. Odwołuje się przy tym do bardzo szerokiego spektrum badań prowadzonych
zarówno na roślinach rolniczych (ziemniaku, trawach, zbożach, rzepaku, łubinie, kukurydzy,
buraku cukrowym), jak i ogrodniczych (fasoli, pomidorze, brokule, papryce, sałacie,
marchwi, buraku ćwikłowym oraz ziołach). Fragment Przeglądu piśmiennictwa traktujący o
kwasach huminowych i fulwowych przedstawiono głównie na bazie wyników doświadczeń
prowadzonych na ziemniaku, ale znalazły się tu także prace traktujące o korzystnym wpływie
stosowania tych kwasów na plon i skład chemiczny marchwi, pomidora, papryki, ogórka i
czosnku.
Uwagę zwraca brak proporcji między opisem tematyki biostymulatorów z alg
morskich, a działaniem kwasów huminowych i fulwowych, którym poświęcono mniej uwagi.
Tą część Przeglądu piśmiennictwa zredagowano na bazie 21 artykułów, gdzie badania
prowadzone były głównie w krajach arabskich na glebach ubogich, piaszczystych,
pustynnych w: Iraku, Iranie, Pakistanie, Turcji i Egipcie. Można byłoby bardziej rozwinąć ten
wątek pracy i uwzględnić większą liczbę badań krajowych, czy prowadzonych w naszej
strefie klimatycznej.
Autor powołując się w tekście na pracę Gawlika i Gołębiowskiej z 2008 roku, cytuje
drugie nazwisko w nieprawidłowym brzmieniu „Gołębiewska” (również w rozdziale
Piśmiennictwo).
W rozdziale Materiał i metody badań na wstępie scharakteryzowano materiał
badawczy (stymulatory: Kelpak, Bio-algeen S90, HumiPlant oraz 3 odmiany ziemniaka:
‘Denar’, ‘Lord’ i ‘Miłek’). Wielkość poletek i reprezentacja roślin gwarantowały
obiektywizm uzyskanych wyników. Również próby do analiz chemicznych były
reprezentatywne, pobierano po 50 bulw. Zastosowano właściwe metody badawcze, ogólnie
przyjęte, wg Polskiej Normy. Pozostaje pytanie: w jaki sposób stosowano biostymulatory?
Jak technicznie rozwiązał Pan aplikację biostymulatorów?
Za pozytywne uznaję wzorowanie się na Metodyce wykonywania pomiarów i ocen
plonu wg IHAR w Radzikowie, co umożliwia porównanie wyników badań własnych z
wynikami innych autorów, które dotyczą badanych odmian.
Fazy wzrostu ziemniaka słusznie podano w skali BBCH, która stanowi swego rodzaju
standardowe odniesienie do poszczególnych etapów wzrostu i rozwoju roślin.
Nadrzędnym elementem pracy było stosowanie biostymulatorów, bo przecież można
zakładać, że odmiany będące w tym samym typie wczesności, podobnym typie użytkowym,
pochodzące od tego samego hodowcy, będą reagowały podobnie na aplikowane
biostymulatory. Skierowałabym uwagę bardziej na zróżnicowanie dawek, bądź sposób ich
aplikacji (np. podlewanie czy dodatkowo traktowanie bulw przed sadzeniem), co zapewne
wzbogaciłoby wiedzę w tym zakresie i umożliwiłoby sformułowanie kilku zaleceń dla
praktyki.
Temat stosowania biostymulatorów wzrostu we wczesnej uprawie ziemniaka jest
zagadnieniem kluczowym, gdyż wczesną wiosną rolnicy i ogrodnicy bardzo często muszą
2
przeciwdziałać skutkom stresu termicznego lub stresu suszy u roślin. I właśnie w tym okresie
znaczenia nabiera stosowanie biostymulatorów, których zadaniem jest złagodzenie skutków
tych stresów. Bardzo ciekawym i wzbogacającym elementem przeprowadzonych badań
byłoby przeanalizowanie zmian, jakie zachodzą w roślinie na skutek oddziaływania stresu na
poziomie komórkowym (zmiany w zawartości proliny czy poliamin).
Uwaga: w punkcie 3.1. Materiał badań opis odmian ziemniaka przedstawiono wg
Listy odmian zalecanych na obszarze województw wg COBORU z roku 2014, w
Piśmiennictwie z kolei powołano się na Listę z roku 2015, należy to uściślić.
Bardzo dobrze zredagowanym rozdziałem jest Charakterystyka warunków badań,
w której Autor opisał warunki glebowe doświadczenia oraz skład chemiczny (zarówno
makro- jak i mikropierwiastków) w warstwie ornej gleby. Dane termiczno-wilgotnościowe w
latach badań 2012-2014 Autor odniósł do przebiegu wzrostu i rozwoju 3 odmian ziemniaka.
Umiejętny sposób przedstawienia danych oraz wyliczenie współczynników hydrotermicznych
Sielianinowa, daje czytelnikowi pełen obraz występowania warunków stresowych w trakcie
wegetacji roślin. Na zakończenie rozdziału, Autor podsumował i ocenił, czy w latach tych
panowały korzystne warunki do uprawy wczesnych odmian ziemniaka. Jedyną uwagę, jaką
wnoszę, byłoby wydzielenie niektórych fragmentów tekstu tego rozdziału traktujących o
potrzebach termicznych i wodnych ziemniaka (gdzie Autor powołuje się na artykuły:
Lutomirskiej, Głuski, Boguszewskiej i Nowackiego, Chmury oraz Szutkowskiej) i
przeniesienie ich do Przeglądu piśmiennictwa. Byłby to również wspaniały materiał do
Dyskusji wyników badań.
Rozdział 5. Wyniki badań, stanowiący zasadniczą część rozprawy, został podzielony
przez Autora na 3 podrozdziały, w których dodatkowo wyodrębniono po kilka podpunktów.
Wyniki badań przedstawione zostały w formie 26 tabel i 4 wykresów. W podrozdziale
opisującym wzrost roślin wykazano, że Bio-algeen S90 stymulował najbardziej wysokość
pędów ziemniaka, a HumiPlant powodował jej ograniczenie. Bio-algeen spowodował także
zwiększenie masy samych łodyg, a także powierzchni asymilacyjnej liści, szczególnie w
warunkach niskich temperatur wiosną 2014 r. Pozostałe preparaty w mniejszym stopniu
stymulowały powierzchnię asymilacyjną liści.
Uważam, że dla pełnego obrazu działania stymulatorów, dobrze byłoby
przeanalizować poziom barwników fotosyntetycznych lub nawet zmierzyć indeks
zazielenienia. Autor stwierdził również zwiększenie masy liści po zastosowaniu Bio-algeenu,
ale tylko w przypadku odmiany ‘Lord’. Dostrzegając powyższe zależności, Autor słusznie
obliczył wskaźnik pokrycia gleby przez liście LAI. Wszystkie stosowane biostymulatory
zwiększyły wartość wskaźnika LAI, a najbardziej Bio-algeen S90.
Większość autorów podaje, że w przypadku ziemniaka wartość współczynnika LAI
kształtuje się w zakresie 2-3 m2.m-2, a optymalną produktywność ziemniaka gwarantuje łan o
współczynniku LAI ≥3 od wschodów do zbioru. Analizując wyniki LAI badań Autora należy
zauważyć, że wskaźnik ten jest bardzo wysoki, szczególnie w roku 2014, gdzie osiąga
wartość 5,32-6,67. Czym można byłoby uzasadnić tak wysoką wartość wskaźnika pokrycia
liściowego?
Należy podkreślić, iż wskaźnik LAI jest wartością liczbową bezwymiarową – nie ma
jednostki, gdyż m2 x m-2 matematycznie jednostki te redukują się, dzieląc powierzchnię liści
przez powierzchnię terenu. Niepotrzebnie Autor w opisie wyników każdorazowo zamieszcza
3
jednostkę m2.m-2. Mam ponadto generalną uwagę co do wyrażania powierzchni asymilacyjnej
liści w m2, z zachowaniem 4 miejsc po przecinku, czy podaniu wysokości roślin w m i 3
miejsc po przecinku. To samo dotyczy masy liści i łodyg wyrażonej w kg (np. 0,306 kg), co
można podać w g (306 g), tym bardziej, że żadna z tych cech nie przekracza 1 kg. Takie
ujęcie analizowanych cech powoduje niezręczne sformułowania typu: „Bio-algeen S90
powodował istotny przyrost powierzchni asymilacyjnej liści, średnio o 0,0941 m2”, czy „masa
liści odmiany ‘Lord’ była mniejsza średnio o 0,029 kg”, bądź też „rośliny odmiany ‘Denar’
były wyższe średnio o 0.096 m niż w obiekcie kontrolnym”.
W podrozdziale 5.2. wyszczególniono liczbę oraz masę bulw z 1 rośliny. Wykazano,
że traktowanie roślin HumiPlantem i Kelpakiem istotnie zwiększyło masę bulw z 1 rośliny w
stosunku do kontroli. Nie potwierdziło się to w przypadku Bio-algeenu, pomimo, że
wskazywałyby na to wcześniejsze obliczenia masy części nadziemnej i powierzchni
asymilacyjnej liści. Jak więc można byłoby uzasadnić istotny wzrost średniej masy 1 bulwy
pod wpływem Bio-algeenu S90 (tab. 12)?
Tytuł tabeli 11 sugeruje, że jest to masa 1 bulwy z 1 roślin, stąd powinien brzmieć
„masa bulw z 1 rośliny”. Autor słusznie akcentuje w opisie tych cech, że rok 2012 sprzyjał
tworzeniu bulw o większej masie jednostkowej, co następnie przekładało się na uzyskanie w
omawianym roku większego plonu ogółem i handlowego.
Autor udowodnił, że średnio w okresie 3 lat badań, wszystkie testowane w
doświadczeniu stymulatory zwiększyły plon ogółem bulw, natomiast plon handlowy wzrastał
jedynie na skutek stosowania HumiPlantu i Kelpaku. Tego właśnie stwierdzenia, dotyczącego
plonu handlowego, zabrakło mi w opisie wyników, gdzie Autor sugeruje, jakoby wszystkie
testowane preparaty zwiększyły plon handlowy bulw.
Udział poszczególnych frakcji plonu bulw w plonie ogółem dla testowanych
preparatów i odmian Autor przedstawił graficznie na 4 rycinach. Udowodnił, że stosowane
stymulatory wzrostu roślin obniżyły udział w plonie frakcji bulw 51-60 mm na korzyść bulw
o średniej wielkości 41-50 mm, które stanowią w plonie tej grupy odmian udział największy.
Bardzo dobrym posunięciem było przedstawienie tych zależności w poszczególnych latach,
co pozwoliło zaobserwować, jak zmieniała się struktura plonu bulw pod wpływem
stymulatorów w latach o gorszych warunkach klimatycznych w okresie wegetacji ziemniaka.
Przykładem jest rok 2014 (z najniższą temperaturą i niedoborem opadów w czerwcu), w
którym biostymulatory z alg morskich Bio-algeen i Kelpak ograniczyły udział plonu bulw
małych o średnicy 31-40 mm oraz bulw dużych o średnicy 51-60 mm na korzyść bulw
średniej wielkości 41-50 mm. W roku tym u wszystkich odmian stwierdzono blisko 40%
udział bulw małych o średnicy 31-40 mm (niezależnie od stosowanych biostymulatorów).
W podrozdziale 5.3. Skład chemiczny bulw, Autor wykazał, że stymulatory nie
różnicowały istotnie zawartości suchej masy, cukrów (w tym cukrów prostych), kwasu Laskorbinowego, azotanów (V), białka, Ca, Mg i Na. Udowodnił także, że Bio-algeen S90
zwiększył zawartość skrobi w bulwach. Preparat HumiPlant spowodował obniżenie poziomu
P, a zawartość K w bulwach zwiększyła się pod wpływem wszystkich stosowanych
preparatów, najbardziej pod wpływem Bio-algeenu S90. Wykazał też różnice w składzie
chemicznym bulw 3 badanych odmian ziemniaka na skutek traktowania roślin stymulatorami
wzrostu. Należy docenić, że Autor by wykazać powyższe zależności, wykonał bardzo wiele
4
analiz chemicznych próbek bulw, a efekty swojej żmudnej pracy zebrał i przedstawił w 12
tabelach.
Dyskusja wyników, którą Autor zawarł na 8,5 stronach jest rozdziałem
przemyślanym i bardzo dobrze opracowanym. Dojrzałe spojrzenie Autora na wyniki badań
własnych oraz warunki prowadzenia badań, a następnie ich konfrontacja z rezultatami
najnowszych badań krajowych i zagranicznych powoduje, że Autor znajduje doskonałą
argumentację dla wyników badań własnych. Autor słusznie zauważył, że efekty działania
stymulatorów są wyraźnie widoczne w warunkach stresu abiotycznego, natomiast w
korzystnych warunkach efekty te są mniej spektakularne lub jest ich brak. Podkreśla przy tym
znaczenie dawki preparatu, częstotliwości i sposobu stosowania oraz fazy wzrostu roślin. Na
uwagę zasługuje fakt, iż w Dyskusji wyników Autor odniósł się do każdej z badanych cech w
doświadczeniu własnym w zderzeniu z wynikami badań innych autorów. Świadczy to o
bardzo dobrym rozeznaniu w literaturze przedmiotu i doskonałej umiejętności dyskusji. Po
zapoznaniu się z tym rozdziałem, jestem przekonana, że Autor miał solidne przesłanki do
tego, by założyć hipotezę, iż stosowane preparaty będą modyfikowały wzrost, plonowanie i
skład chemiczny bulw.
Rozdział 7. Autor zatytułował Stwierdzenia i wnioski, które zawarł w 8 punktach.
Stanowią one często podsumowanie wyników badań, ale w pełni oddają istotę badań i
znajduję w nich odpowiedź na cel akcentowany w tytule pracy. Większość z nich ma
charakter stwierdzeń, które można byłoby bardziej uogólnić i nadać im charakter wniosków.
Pierwsze 2 dotyczą wpływu stosowanych stymulatorów na wzrost ziemniaka, następne 3
odnoszą się do plonu bulw i ich jakości handlowej, a wniosek 6 nawiązuje do składu
chemicznego bulw. We wnioskach 7 i 8 oceniono wzrost, plonowanie oraz skład chemiczny
badanych odmian ziemniaka.
Przy tak obszernym materiale wynikowym zabrakło mi interakcji czynników
doświadczalnych. Skoro przebadano reakcję 3 odmian na stosowane stymulatory, to zapewne
po to, by przedstawić zalecenia dla konkretnej odmiany. Informacje te mogłyby stanowić
cenne wskazówki czy zalecenia dla praktyki rolniczej – ogrodniczej. Myślę, że Autor bardziej
skupił się na analizowaniu zależności przez pryzmat zróżnicowanych warunków
meteorologicznych w poszczególnych latach badań niż na poszukiwaniu współdziałania
stymulatorów i odmian. Z pewnością uwaga ta nabrałaby znaczenia w przypadku, gdyby
odmiany należały do różnych grup wczesności.
Proponuję połączyć wniosek 1 z 2, co nadałoby mu następujące brzmienie: „Preparaty
z alg morskich Bio-algeen S90 (Ascophyllum nodosum) i Kelpak (Ecklonia maxima) oraz
mieszanina kwasów huminowych i fulwowych HumiPlant stymulowały wzrost i plonowanie
wczesnych odmian ziemniaka.”
Wniosek 4. wymagałby większego uogólnienia, np.: „Warunki termicznowilgotnościowe, panujące w latach 2012-2014, w dużym stopniu modyfikowały
oddziaływanie badanych stymulatorów na wzrost, plonowanie i skład chemiczny bulw
wczesnych odmian ziemniaka.”
Pod rozwagę Autora poddaję również uwagę dotyczącą połączenia wniosku 7 z 8,
który miałby następującą konstrukcję: „Wczesne odmiany ziemniaka ‘Miłek’, ‘Denar’ i
‘Lord’ nie różniły się istotnie pod względem plonowania, pomimo większej masy i
5
powierzchni asymilacyjnej liści u odmiany ‘Miłek’. Bulwy tej odmiany zawierały więcej
suchej masy, skrobi, białka ogólnego i azotanów, a mniej magnezu.”
Poczynione przeze mnie powyżej uwagi są dyskusyjne, ale mogą pomóc Autorowi
spojrzeć na wnioski wynikające z badań bardziej ogólnie, kompleksowo, by jednocześnie
odpowiedzieć na problem postawiony w tytule pracy.
Rozdział Piśmiennictwo stanowi wykaz 169 materiałów źródłowych, starannie
wyselekcjonowanych i (jeszcze raz pragnę podkreślić) wydanych w większości w ostatnich
kilku latach, a więc bardzo aktualnych. Dobór tych artykułów uważam za bardzo trafny, są
one ściśle związane z tematyką pracy i świadczą, że Autor ma wnikliwe rozeznanie w
literaturze przedmiotu. Doceniam starania Autora, że zgromadził tak wyczerpujący materiał
źródłowy, który jest uporządkowany bezbłędnie, wg obowiązujących zasad, z zastosowaniem
zunifikowanych skrótów, przyjętych dla czasopism. Autor sięgnął po publikacje
renomowanych czasopism: Research Journal Agricultural Science, Plant Soil, Potato
Research, Science Total Environment, Plant Growth Regulation, American Journal of Soil
Science, Horticulture Science. Korzystał również z wielu innych czasopism zagranicznych,
m.in. skandynawskich, tureckich, czy chińskich, ale przede wszystkim zgromadził obszerną
literaturę krajową. Do tego rozdziału mam tylko 1 uwagę: w pozycji nr 16 brakuje nazwy
czasopisma.
Na końcu rozprawy Autor zamieścił Streszczenie oraz Słowa kluczowe w języku
polskim i angielskim. Moja propozycja dotyczy zmiany kolejności fragmentów tekstu. Akapit
rozpoczynający się od „Plonotwórcze działanie stymulatorów zależało od warunków
termiczno-wilgotnościowych (…)” do słów „niedoborem wody w czerwcu” można przenieść
niżej i umieścić przed ostatnim akapitem rozpoczynającym się od słów „Badane
biostymulatory …”. W ten sposób w pierwszej kolejności Autor udzieli odpowiedzi, jak
oddziaływał główny czynnik doświadczenia na badane cechy, a potem dopiero można
zamieścić rozważania na temat wpływu panujących warunków termiczno-wilgotnościowych.
Podsumowanie
Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska stanowi próbę rozwiązania, ważnego
dla producentów ziemniaka na zbiór wczesny, problemu zniwelowania lub zminimalizowania
skutków niskich temperatur lub niedoborów wody w glebie w okresie wiosennym. Globalne
ocieplenie klimatu pociąga za sobą szereg niekorzystnych zjawisk atmosferycznych, przez co
rośliny narażone są na stresy abiotyczne. Autor wykazał, że dla grupy odmian wczesnych
ziemniaka wskazanym jest stosowanie preparatów opartych na bazie alg morskich (Bioalgeenu S90 i Kelpaku) oraz stymulatora HumiPlant, będącego mieszaniną kwasów
huminowych i fulwowych. Wymierne korzyści odniosą nie tylko producenci ziemniaka
wczesnego w gospodarstwach konwencjonalnych i integrowanych, ale przede wszystkim
rolnicy-ogrodnicy w ekologicznym systemie uprawy, gdzie dobór preparatów jest
ograniczony. Autor nie poprzestał tylko na obserwacji wzrostu i ocenie plonu roślin i jego
struktury. Liczne analizy chemiczne plonu bulw wykazały, że badane stymulatory mogą
zwiększyć ich wartość odżywczą. Cel pracy został osiągnięty, a uzyskane wyniki badań
przemawiają za stwierdzeniem, że Autor wniósł do wiedzy rolniczej-ogrodniczej nowe,
oryginalne wartości poznawcze. Zastosował przy tym metody badawcze gwarantujące
obiektywizm uzyskanych wyników.
6
Praca napisana jest nader starannie, prawie bezbłędnie, zarówno pod względem
redakcyjnym, jak również merytorycznym. Zawarte w tej recenzji uwagi i wskazówki mogą
być Autorowi pomocne w przygotowaniu pracy do druku.
Znaczenie naukowe oraz utylitarna wartość wyników badań przekonują mnie, by
uznać, że przedłożona do oceny dysertacja mgr Tomasza Dziugieła pt. „Przydatność
wybranych stymulatorów wzrostu w uprawie ziemniaka na wczesny zbiór” spełnia
wymagania stawiane rozprawom doktorskim (Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach
naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki Dz.U. Nr 65, poz.
595, z późniejszymi zmianami).
Doktorant wykazał się przy tym dużą umiejętnością realizacji pracy naukowej,
redagowaniem wyników oraz prowadzeniem dyskusji naukowej. Kieruję zatem wniosek do
Wysokiej Rady Wydziału Przyrodniczego Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w
Siedlcach o dopuszczenie mgr Tomasza Dziugieła do dalszych etapów przewodu
doktorskiego.
Szczecin 7.03.2016 r.
7