Analiza tygodnia - eksperci.kj.org.pl

Nr 39/2009 (21.09.2009-27.09.2009)
Barometr Rozwoju Małopolski
analizy i wydarzenia tygodnia
ANALIZA TYGODNIA
Nowe miasta w Małopolsce – czy warto zmienić status gminy?
W tym tygodniu prezentujemy krótki techniczny artykułu przedstawiający dynamikę wzrostu
liczby miast w Małopolsce, komentujący jednocześnie przepisy prawne w tym zakresie.
Prześledzimy zatem, dlaczego warto uzyskać status miasta i jak do tego doprowadzić.
O miastach
Ewidencje miejscowości prowadzi w Polsce Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Obecnie, w „Urzędowym wykazie nazw miejscowości w Polsce” znajduje się 111 tys. pozycji, z
czego blisko 43 tys. to wsie, 897 to miasta, a pozostałe z nich to liczne kolonie, przysiółki i
osady[1]. Również na poziomie centralnym zapadają decyzje, co do podziału terytorialnego
państwa na szczeblu gminnym, jak i tam rozstrzyga się kwestie statusu miejskiego, czy kształtu
granic. Można się zastanowić, dlaczego administracja szczebla centralnego wykorzystuje swoje
ograniczone zasoby, aby rozstrzygać kwestie, w których znajomość spraw przez urzędników
centralnych jest znacznie ograniczona? Mowa tu o tzw. „odległości” administracyjnej od miejsc
podlegających regulacjom, a zatem o braku wiedzy na temat lokalnych zaszłości. Co prawda
ustawodawca zabezpieczył procedurę takich zmian poprzez wymóg opinii wojewody, czy
społeczności lokalnej. Opinie te są jedynie dokumentami w sprawie i są wiążące. Jako przykład
kontrowersyjnych ustaleń może posłużyć głośna sprawa z roku 2008, kiedy decyzja rządowa o
przyłączeniu 2 tys. hektarów gminy Ełk do miasta Ełk wzbudziła wyraźny sprzeciw mieszkańców
gminy wiejskiej – w wyniku podjętej akcji głodowej rząd wycofał się ze swoich planów. W
wypadku jej utrzymania gmina wiejska utraciłaby część dochodów z podatków na rzecz miasta
Ełk[2] Skomplikowałaby się również procedura zarządzania celami dla terenów o różnej
charakterystyce gospodarczej. Nadawanie statusu miast nie wydaje się być tak skomplikowane,
czy kontrowersyjne, jak zmiana granic, choć jest ściśle powiązana z tą czynnością. Istnieją
jednak jasno określone kryteria tego, jaka miejscowość może ubiegać się o zostanie miastem –
mimo to pytanie o zasadność regulowania tego typu spraw z poziomu centralnego pozostaje w
mocy.
Na terenie Małopolski znajduje się obecnie 58 miast, choć na początku XX wieku było ich
zaledwie 25. Dynamika wzrostu liczby miast w Małopolsce przyspiesza po zmianach ustrojowych –
od roku 1990 status miasta w tym regionie uzyskało aż 11 miejscowości. W tym roku do tego
grona dołączyły gminy Szczucin i Bobowa, a od stycznia roku 2010 w poczet małopolskich miast
wejdzie też Radłów. Istnieje pięć kryteriów, które są brane pod uwagę przez ministra spraw
wewnętrznych i administracji przy zmianie statusu gminy wiejskiej na gminę miejsko-wiejską:
1. Liczba mieszkańców nie mniejsza niż 2 tys.
2. Ewentualne posiadanie praw miejskich w przeszłości.
3. Przynajmniej 60% mieszkańców musi utrzymywać się z działalności pozarolniczej.
4. Brak zabudowy zagrodowej w części miejskiej, posiadanie wyodrębnionego centrum.
5. Posiadanie niezbędnej infrastruktury technicznej - wodociągów, kanalizacji.
Powyższe kryteria składają się na definicję polskiego miasta, jaką Sejm wypracował w roku 1990.
Nr 39/2009 (21.09.2009-27.09.2009)
Barometr Rozwoju Małopolski
analizy i wydarzenia tygodnia
Zalety bycia miastem
Mówi się, że bycie miastem ma głównie zalety prestiżowe, które mogą być źródłem wymiernych
korzyści, jeżeli chodzi np. o pozyskiwanie zewnętrznych inwestycji ze źródeł prywatnych. Miasto
jest również „bardziej widoczne” z okien metropolii, co może pomóc w budowaniu marki, czy
walczeniu o inwestycje publiczne ze szczebla rządowego. Dodatkowym atutem jest możliwość
zawarcia partnerstwa z miastami zagranicznymi (np. miasta bliźniacze, czy miasta partnerskie),
co dodatkowo może podnieść widoczność miejscowości nie tylko w Polsce, ale także na arenie
światowej. Wszystko to daje dodatkowe szanse na zwiększenie aktywności gospodarczej, co jest
niezwykle ważne w miejscu, gdzie gospodarka nie opiera się o produkcję rolną.
Poza tymi ważnymi powodami „zamiana wójta na burmistrza” może być ważnym krokiem w
stronę bardziej efektywnego zarządzania środkami publicznymi. Jeżeli bowiem w dość dużej
(ponad 2 tys. mieszkańców) społeczności zamieszkującej określone terytorium ponad 60%
mieszkańców utrzymuje się z działalności pozarolniczej, to warto ustalać cele rozwojowe tej
społeczności mając na uwadze głównie tą właśnie część ludności. Oczywiście bycie gminą
wiejską nie oznacza automatycznie, że 60% ludności wykonujących zawody nie związane z
rolnictwem będzie dyskryminowana w procesie planowania interwencji podejmowanych przez
władze lokalne. Jednak adekwatne ustalenie statusu odpowiednio do charakterystyki
gospodarczej miejscowości może pozytywnie wpłynąć na klarowne ustalanie priorytetów –
rozwojowe cele miasta są inne, niż rozwojowe cele wsi. Przekształcenie się w gminę wiejskomiejską może być właśnie krokiem – w przypadku jasnych podziałów terytorialnych na danym
obszarze – w stronę wydzielenia obszaru miejskiego (pozarolniczego) i obszaru wiejskiego
(rolniczego), co może skutkować w rozdziale administracyjnym i bardziej przejrzystą strukturą
zarządzania celami dla każdego z nich. Dalszym krokiem może być podział gminy miejskowiejskiej na dwie odpowiednie gminy – wiejską i miejską – z których każda będzie specjalizowała
swoją administrację pod odpowiednią charakterystykę gospodarczą sowich terenów. Z punktu
widzenia skuteczności administrowania taka przejrzystość wydaje się pożądana.
Ze względu na argumenty przytoczone w powyższym akapicie należałoby się również zastanowić,
czy to właśnie nie struktura gospodarcza powinna głównie decydować o statusie miasta. Wymóg
minimalnej liczby ludności – choć z pewnych względów zrozumiały – może bowiem blokować
sprawność administracyjną w miejscowościach „gospodarczo miejskich” o liczbie mieszkańców
nie przekraczającej 2 tys. W zeszłym roku MSWiA odrzuciło wniosek gminy Pszczew, która
ubiegała się o zmianę statusu właśnie ze względu na liczbę mieszkańców. Jednak gospodarka,
zabudowa i infrastruktura Pszczewa są typowo miejskie.
Procedura – krótko o aspektach prawnych
Odpowiednie procedury prowadzące do uzyskania statusu miasta zostały opisane w ustawie z
dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1996r. Nr 13. poz. 74 – z późn. zm.) oraz
rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania przy
składaniu wniosków dotyczących tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic
gmin, nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta, ustalania i zmiany nazw gmin i siedzib
ich władz oraz dokumentów wymaganych w tych sprawach (Dz. U. z 2001 r. Nr 86. poz. 943).
Generalnie istnieją dwie drogi proceduralne nadania statusu miasta – (1) Rada Ministrów czyni to
samoczynnie w sposób arbitralny po uwzględnieniu odpowiednich czynników, bądź (2) Rada
danej gminy występuje z odpowiednim wnioskiem do Rady Ministrów. Jak pokazuje historia, od
czasu zmian ustrojowych Rada Ministrów działa raczej wyłącznie na wniosek Rady Gminy, która
to w celu wszczęcia procedury występuje z wnioskiem do ministra właściwego do spraw
wewnętrznych, za pośrednictwem wojewody. Wniosek musi zostać poprzedzony
przeprowadzeniem konsultacji z mieszkańcami (ten wymóg wydaje się bardzo ważny i zasadny),
wraz z uzasadnieniem oraz niezbędnymi dokumentami, mapami i informacjami
potwierdzającymi zasadność wniosku. Także i tutaj wymagana jest opinia rady gminy, której
Nr 39/2009 (21.09.2009-27.09.2009)
Barometr Rozwoju Małopolski
analizy i wydarzenia tygodnia
dotyczy wniosek, również poprzedzona konsultacjami z mieszkańcami. Dla tej procedury – jak
pisaliśmy wcześniej – konieczna jest także opinia właściwego dla gminy wojewody.
opracowanie: Jan Strycharz
WYDARZENIA TYGODNIA
Pojawiła się tegoroczna edycja raportu "Główne ulice handlowe na
świecie" (Main Streets Across the World) opracowanego przez firmę
Cushman & Wakefield, który w założeniu ma być „barometrem
odporności sektora powierzchni handlowych oraz atrakcyjności ulic
handlowych w 60 krajach”.
Najdroższe ulice
świata i Kraków
Wśród polskich ulic - zdominowanych przez warszawskie trakty, w tym
najdroższy Nowy Świat w Warszawie na 38. miejscu w rankingu z
rocznym czynszem 1008 euro/m2 - na trzecim miejscu znalazła się ul.
Floriańska w Krakowie z czynszem 924 euro/m2 za rok. Z innych polskich
miast uwzględnionych w rankingu warto wymienić katowicką ul. 3 Maja
(czynsz 780 euro/m2), poznańską ul. Półwiejska (czynsz 696 euro/m2),
wrocławską ul. Świdnicka (czynsz 624 euro/m2), szczecińską al.
Niepodległości (czynsz 444 euro/m2), gdyńską ul. Świętojańską (czynsz
432 euro/m2) oraz łódzką ul. Piotrkowska (czynsz 360 euro/m2).
Dla porównania, najdroższa w rankingu, nowojorska Piąta Aleja oferuje
przestrzenie handlowe już za, bagatela, 13 027 euro/m2 rocznie.
Przepaść. Dla pocieszenia dodajmy, że ul. Floriańska znalazła się wśród
zaledwie 18% ulic, gdzie odnotowano wzrost czynszu w ostatnim roku. W
Polsce ten wzrost był największy.
Rada Ministrów przyjęła uchwałę ws. założeń Narodowego Planu
Przebudowy Dróg Lokalnych na lata 2010-2011. Pierwszą zauważalną
zmianą jest zwiększenie przyznanych środków - na korzyść 7
województw. Pozostałym 9 środki te zostały ograniczone. W pierwszej
grupie znalazła się Małopolska, która dostanie w następnych dwóch
latach ponad 9 mln zł więcej niż w roku obecnym (z 62,5 mln wzrost do
71,59 mln zł). Najciekawszą zmianą powstały jednak przy zasadach
oceny wniosków samorządów. Do tej pory trzy kryteria oceny:
bezpieczeństwo drogi, istotność komunikacyjna i współpraca
samorządów były ocenianie jednakowo. Nowa uchwała różnicuje owe
kryteria przyznając kolejno 15 pkt. za bezpieczeństwo, 10 pkt. za
szczególne znaczenie dla lokalnych połączeń komunikacyjnych oraz 5
pkt. za współpracę między samorządami.
Niestety na stronie MSWiA nie znajdziemy uzasadnienia tych zmian.
Przyglądając się jednak tabeli przyznanych środków można łatwo
zauważyć, że na zmianach skorzystają największe i najbogatsze
województwa, straci np. woj. lubelskie.
Uchwała Rady Ministrów: tutaj
Zmiany przy
„schetynówkach”
Nr 39/2009 (21.09.2009-27.09.2009)
Barometr Rozwoju Małopolski
analizy i wydarzenia tygodnia
Po kolejnych zmianach planów w zakresie realizacji jednej z flagowych
krakowskich inwestycji pn. Hala Widowiskowo-Sportowa, wyzwanie to
podejmie Agencja Rozwoju Miasta. W związku z tym Prezydent Miasta
Krakowa
przygotował
projekt
uchwały
zmieniającej
zasady
funkcjonowania ARM. Ważną z zmianą będzie – jeśli Rada Miasta
przyjmie uchwałę – wejście ARM w skład grupy kapitałowej Krakowski
Holding Komunalny. W skład KHK wchodzą aktualnie następujące
jednostki miejskie: MPK s.a., MPEC s.a., MPWiK s.a., MPO sp. z o.o.
Ekwilibrystyka
czyżyńska
Tarnowski Urząd Miasta przeprowadził telefoniczną akcję „Rowerowa
linia otwarta”, w ramach której mieszkańcy mogli podpowiedzieć
władzom miasta o tym, które fragmenty infrastruktury rowerowej
Tarnowa wymagają poprawy. To kolejny etap działań w ramach programu
miejskiego „Tarnów miastem przyjaznym rowerzystom”, dzięki realizacji
którego uruchomiane są kolejne drogi rowerowe, rozstawionych zostało
ponad 40 stojaków na rowery, wydana została zaktualizowana mapa z
rowerowymi szlakami w Tarnowie oraz przeprowadzono kilka
happeningów propagujących rowerowy tryb życia.
Rowerowy Tarnów
W ramach regionalnych konsultacji Krajowej Strategii Rozwoju
Regionalnego, w dn. 2 października Centrum SzkoleniowoKonferencyjnym Comarch w Krakowie odbędzie się spotkanie z Minister
Rozwoju Regionalnego. Ze szczegółami technicznymi konsultacji można
zapoznać się tutaj, zaś z projektem Strategii można zapoznać się tu.
Małopolskie
konsultacje KSRR
opracował zespół:
Michał Dulak, Łukasz Leszczyński, Jan Strycharz, Maciej Gomółka, Wojciech Przybylski
analiza tygodnia:
Jan Strycharz
opieka merytoryczna: Bożena Pietras-Goc
koordynacja: Wojciech Przybylski
Copyright by Fundacja Centrum Analiz Regionalnych
oraz Katedra Analiz Regionalnych Klubu Jagiellońskiego
ul. Mikołajska 14/2, 31-027 Kraków
www.car.org.pl ● www.kj.org.pl ● [email protected]